Όταν κάποιος βιώνει κατάθλιψη, μία από τις πρώτες αλλαγές που συμβαίνουν είναι η απομάκρυνση από πράγματα που κάποτε είχαν νόημα, από δραστηριότητες που προσέφεραν ευχαρίστηση ή ικανοποίηση, και από σχέσεις που δημιουργούσαν σύνδεση. Η ενέργεια μειώνεται, η διάθεση επιβαρύνεται και, όσο το άτομο αποσύρεται, τόσο πιο δύσκολο γίνεται να βρει ξανά κίνητρο. Ένας φαύλος κύκλος δημιουργείται, στον οποίο η απουσία δράσης ενισχύει τη δυσκολία και η ίδια η δυσκολία μπλοκάρει κάθε προσπάθεια ενεργοποίησης.
Η Συμπεριφορική Ενεργοποίηση (Behavioral Activation) είναι μια θεραπευτική προσέγγιση που στοχεύει ακριβώς στη διακοπή αυτού του φαύλου κύκλου. Πρόκειται για μια δοκιμασμένη και αποτελεσματική μέθοδο, ιδιαίτερα στη θεραπεία της κατάθλιψης, η οποία εστιάζει στο πώς το «κάνω» επηρεάζει το «νιώθω». Αντί να περιμένουμε πρώτα να αλλάξει η διάθεση για να αναλάβουμε δράση, ξεκινάμε από τη δράση, με στόχο να μετακινηθεί σταδιακά και η ψυχική κατάσταση.
Η λογική είναι απλή, αλλά βαθιά ανθρώπινη: όταν κάνουμε μικρά, ρεαλιστικά βήματα προς πράγματα που έχουν σημασία για εμάς — ακόμα κι αν δεν έχουμε διάθεση — στέλνουμε σήμα στον εγκέφαλό μας ότι κάτι κινείται. Ανακτούμε μια αίσθηση ελέγχου, βιώνουμε μικρές επιτυχίες και δημιουργούμε συνθήκες που βοηθούν τη διάθεση να αλλάξει οργανικά, με τον χρόνο και τον ρυθμό μας.
Η Συμπεριφορική Ενεργοποίηση δεν είναι απλώς ένα πλάνο με δραστηριότητες. Είναι μια διαδικασία με επίγνωση, που ξεκινά από την αναγνώριση: Τι έχει αποσυρθεί από τη ζωή μου λόγω της κατάθλιψης; Ποιες δραστηριότητες απέφευγα και γιατί; Τι με βοηθούσε στο παρελθόν να νιώθω λίγο καλύτερα — έστω και για λίγο;
Σε συνεργασία με τον θεραπευόμενο, σχεδιάζουμε σταδιακά ενέργειες που είναι ρεαλιστικές, συγκεκριμένες και νοηματοδοτημένες. Δεν πρόκειται για μια «λίστα υποχρεώσεων», αλλά για μια προσπάθεια σύνδεσης με τον εαυτό, με την καθημερινότητα και με εκείνα που κάποτε είχαν αξία — ή που ίσως αποκτήσουν νέα αξία τώρα.
Η Συμπεριφορική Ενεργοποίηση μπορεί να περιλαμβάνει πολύ απλά πράγματα: να σηκωθείς λίγο νωρίτερα, να κάνεις έναν μικρό περίπατο, να επικοινωνήσεις με έναν άνθρωπο που εμπιστεύεσαι, να αφιερώσεις χρόνο σε κάτι δημιουργικό. Καθώς επανασυνδεόμαστε με τη δράση, ενισχύεται σταδιακά η κινητοποίηση, η αυτοεκτίμηση και το αίσθημα προσωπικής αποτελεσματικότητας.
Σημαντικό στοιχείο αυτής της προσέγγισης είναι η κατανόηση της αποφυγής. Πολλά από όσα δεν κάνουμε όταν είμαστε σε κατάθλιψη, συνδέονται με την ανάγκη αποφυγής του πόνου, της αποτυχίας ή της απογοήτευσης. Μέσα από τη θεραπευτική δουλειά, μαθαίνουμε να αναγνωρίζουμε αυτούς τους μηχανισμούς χωρίς ενοχή, να τους κατανοούμε και να τους ξεπερνάμε με μικρά αλλά σταθερά βήματα.
Η κατάθλιψη δεν υποχωρεί μαγικά από τη μία μέρα στην άλλη. Όμως η κίνηση, ακόμη και μέσα στην ακινησία, μπορεί να φέρει μετατόπιση. Η Συμπεριφορική Ενεργοποίηση μάς δείχνει ότι η αλλαγή μπορεί να ξεκινήσει από το εδώ και τώρα, όχι όταν «νιώσουμε έτοιμοι», αλλά όταν αποφασίσουμε να κάνουμε χώρο για το ενδεχόμενο της αλλαγής — ακόμα κι αν στην αρχή μοιάζει αμυδρό.
Αν βρίσκεσαι σε μια φάση που νιώθεις κολλημένος ή κολλημένη, που η διάθεσή σου σε εμποδίζει να ζήσεις όπως θα ήθελες, υπάρχει τρόπος να δουλέψουμε πάνω σε αυτό με ασφάλεια και σεβασμό. Δεν χρειάζεται να παλεύεις μόνος ή μόνη. Η ενεργοποίηση δεν σημαίνει πίεση, αλλά φροντίδα. Και η φροντίδα ξεκινά από το πρώτο μικρό βήμα.